Waarom sommige talen geen woord voor tijd hebben

Wanneer we nadenken over tijd, zien we het vaak als iets vanzelfsprekends. Uren, minuten, dagen – het ritme van onze levens draait erom. Maar wat als ik je vertel dat er culturen zijn waarin ‘tijd’ niet bestaat zoals wij dat kennen? Er zijn daadwerkelijk talen zonder tijdwoord, en dat zegt veel over hoe mensen hun wereld waarnemen. 

Talen zonder tijdwoord: hoe werkt dat?

In de meeste westerse talen is tijd alomtegenwoordig. Werkwoorden veranderen van vorm afhankelijk van wanneer iets gebeurt: verleden, heden of toekomst. Maar er zijn ook talen waarbij deze indeling helemaal niet bestaat. Deze talen zonder tijdwoord hebben geen enkel losstaand woord dat ‘tijd’ aanduidt zoals wij het kennen. En belangrijker nog: hun sprekers denken ook op een andere manier over tijd.

Een bekend voorbeeld is het Amondawa-volk uit het Amazonegebied. In hun taal bestaat geen woord dat overeenkomt met ons abstracte begrip ‘tijd’. Ze zeggen bijvoorbeeld niet: “Ik zie je volgende week,” maar drukken zich uit in termen van gebeurtenissen of natuurlijke cycli, zoals “ik zie je wanneer de vissen terugkomen.” Hun wereld is dus niet ingericht op een kalender, maar op de natuur en gebeurtenissen.

Het concept van ‘volgende week’ is dus zinloos als je tijd beleeft als iets dat niet vooruit beweegt, maar terugkomt, verdwijnt of gewoon verandert afhankelijk van de omgeving. In die zin zou je kunnen zeggen dat tijd daar geen richting heeft – en dus ook geen woord nodig heeft.

Tijdloos denken is geen primitief denken

Een misvatting is dat culturen zonder tijdswoorden ‘primitief’ zijn. Integendeel: ze hebben gewoon een ander systeem. Hun talen zijn vaak net zo complex als de onze, maar richten zich op andere elementen. In plaats van werkwoordstijden gebruiken ze bijvoorbeeld context of specifieke woorden om aan te geven wanneer iets gebeurt.

In de Yupno-taal van Papua-Nieuw-Guinea is een van de talen zonder tijdwoord waarin tijd niet wordt aangeduid door verleden of toekomst, maar door beweging omhoog of omlaag in het landschap. De toekomst ligt letterlijk bergopwaarts, het verleden bergafwaarts. Fascinerend, toch?

Dit voorbeeld laat zien dat zelfs als een taal geen expliciet tijdwoord heeft, het wel degelijk manieren kent om verandering, volgorde of planning uit te drukken – alleen heel anders dan wij gewend zijn.

Taal vormt je wereld

Taal en cultuur zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Hoe we spreken, beïnvloedt hoe we denken – en andersom. Dat geldt zeker ook voor ons begrip van tijd. Het bestaan van talen zonder tijdwoord laat ons zien dat ‘tijd’ geen universeel concept is. Wat wij als vanzelfsprekend beschouwen – zoals 12:00 uur lunchen of om 9:00 beginnen met werken – is simpelweg een cultureel afgesproken systeem.
Door te kijken naar hoe andere mensen tijd ervaren, kunnen we onze eigen ideeën daarover herzien. Misschien worden we niet minder efficiënt als we tijd wat losser laten, maar juist meer aanwezig in het moment. En dat, ironisch genoeg, is misschien wel de beste manier om onze tijd te benutten.

Wil jij je tijd goed inplannen? Maak je eigen kalender.